Мајчин јазик се нарекува јазикот што ја придружува личноста од нејзиното раѓање или од многу рана возраст. Најчесто тоа е јазикот што личноста го користи највешто и најинтуитивно во сите или речиси сите области од својот живот, и кој умее спонтано да го употребува во секоја прилика. Од друга страна, човек што израснал со одреден јазик се нарекува роден говорител на тој јазик. Лингвистите може да дознаат многу за јазикот што го проучуваат со анализа на начинот на кој зборуваат родените говорители и на нивните јазични навики.
Интересно е да се забележи дека една личност може да има повеќе од еден мајчин јазик. Тоа се должи на околностите во кои детето се родило и израснало; тоа се случува, на пример, кога родителите немаат ист мајчин јазик, или пак кога детето ќе се роди во држава во која се зборува јазик различен од тој на родителите. Во такви случаи, детето расте со најмалку два јазика што интензивно ги користи и најчесто точно знае со кој од возрасните кој јазик може да го користи за успешно да комуницира. Во случаи во кои и двата јазика се мајчини јазици на детето, станува збор за билингвалност (најчесто се мисли на јазиците усвоени до четиригодишна возраст). И покрај тоа што детето активно ги користи и двата јазика, најчесто едниот јазик е доминантен, па го користи поспонтано и во повеќе ситуации.
На пример, да си замислиме дека Софи се родила во Франција, во семејство во кое мајчиниот јазик на едниот родител е француски, а на другиот шпански. Јазичниот развој на Софи може да тече во две насоки:
- Доколку и двајцата родители дома зборуваат француски (со Софи и меѓу себе), нејзиниот мајчин јазик ќе биде француски, бидејќи тоа е јазикот што го слуша и користи и дома и во околината.
- Доколку родителот што зборува шпански одлучи да го користи својот мајчин јазик со Софи, па во домот се користат и двата јазика (секој родител ѝ зборува на Софи на својот мајчин јазик, меѓу себе зборуваат на француски, а таа ги користи и двата јазика) – во тој случај таа ќе порасне со два мајчини јазици. Сепак, најверојатно францускиот ќе ѝ биде доминантен јазик, бидејќи го слуша и дома (со едниот родител и кога тие зборуваат меѓу себе) и во околината (во градинка, во продавница, на телевизија итн.).
Во лингвистиката мајчиниот јазик често се нарекува и прв јазик, а наспроти него, многу луѓе имаат и втор јазик. Ова е концепт различен од мајчиниот јазик, бидејќи се работи за доминантниот јазик на општеството, кој поединецот го стекнува малку подоцна во животот и како дел од социјализацијата, на пример во текот на образовниот процес. Кој јазик ќе биде прв, а кој втор, како и тоа кој јазик ќе биде доминантен во животот на поединецот зависи од многу фактори: што се зборува дома, низ каков образовен систем поминало детето, каков е статусот на одреден јазик во државата во која живее и уште многу други околности. Покрај тоа, сосема трет и посебен концепт во лингвистиката претставува изучувањето странски јазик, кој најчесто не се зборува во општеството во кое живее личноста, па затоа за да го научи треба свесно да се потруди.
Ако се вратиме на примерот со Софи, може да си замислиме ситуација во која целото семејство се сели во Германија и таа дури таму почнува да оди на училиште. Во тој случај германскиот многу брзо станува нејзин втор јазик, бидејќи на него се образова и се социјализира со врсниците (дури и ако дома никогаш не зборува на германски со родителите). Подоцна Софи во кој било момент може да одлучи да изучува и некој дополнителен странски јазик, на пример јапонски, на курс.
Мајчиниот јазик игра важна улога при учењето странски јазици, бидејќи од јазичните особености што ни се на располагање во него зависи како ќе ги протолкуваме и научиме појавите во другите јазици. Покрај тоа, мајчиниот јазик влијае и врз тоа кои гласови ќе ни бидат најприродни за изговор, бидејќи нашиот говорен апарат многу рано се приспособува за најлесно да ги создава звуците на нашиот мајчин јазик.
Досега зборувавме за мајчиниот јазик на поединецот, но може да се зборува и за мајчиниот јазик во рамките на едно општество. Кога во една држава живеат луѓе што имаат различни мајчини јазици, станува збор за двојазичност или повеќејазичност на ниво на целото општество. Ова е многу честа и природна појава, која постои уште од првите контакти меѓу различните народи т.е. јазични заедници. Бидејќи мајчиниот јазик е тесно поврзан со идентитетот на поединците и на општествените групи, прашањето како да се регулира и да се почитува повеќејазичноста во одредена држава треба секогаш внимателно да се разгледува.
Во современото општество сѐ повеќе луѓе секојдневно користат повеќе од еден јазик, дури и ако не им е мајчин јазик или не го зборуваат течно. Постојат најразлични причини за учење странски јазици и различни околности што водат кон билингвалност, па тешко е да се разграничат сите појави и комбинации. Затоа често вреди секој случај да се разгледува посебно – како примерот со Софи. Меѓутоа, мајчин јазик имаат баш сите што пораснале во заедница со други луѓе, што значи дека со самото тоа што сме дел од општеството „добиваме“ најмалку еден јазик!
Јазичарница 