Не постојат две човечки суштества што се сосема исти, дури и кога се работи за идентични близнаци. Исто како што сите имаме различни отпечатоци на прстите и различни гласови, постојат разлики во начинот на кој зборуваме, дури и кога во една група сите зборуваме ист јазик (македонски, дански, јапонски…). Разликите во јазикот што го користиме се условени од различни фактори: кога и каде сме се родиле, со кого го поминуваме најголемиот дел од времето, каде сме оделе на училиште, дали зборуваме други јазици и уште многу други нешта.
Меѓутоа, иако сме сите различни, постојат ситуации кога треба да се изразиме на начин што ќе можат да го разберат сите што го зборуваат истиот јазик, без разлика на тоа каде се родиле, колку се стари или образовани. Тоа е стандардниот јазик – неутрален, надрегионален, службен јазик со практична комуникативна функција. Неговата цел е да биде еднаков и јасен за сите негови корисници. Тој е пишаниот и устен јазик на медиумите и на државните институции, на образованието и на литературата (уметничка* и стручна), односно на сѐ што официјално се објавува. Воедно, тоа е и јазикот што се поврзува со државноста и со националниот идентитет.
Покрај институциите, стандардниот јазик (со истото значење се користи и терминот литературен јазик) го употребуваме и сите ние како поединци кога сме во формални ситуации, при контакт со институциите и медиумите, или кога едноставно сакаме да бидеме разбрани во поширок регионален контекст. Меѓутоа, факт е дека во секојдневната комуникација со семејството, пријателите, како и во поопуштен социјален контекст, не го употребуваме стандардниот јазик. Всушност, тој воопшто не е првиот јазик што го усвојуваме кога ќе се родиме и никому не му е мајчин јазик во вистинската смисла на зборот.
Тоа е така бидејќи родителите на своето дете му зборуваат на обичен, секојдневен, разговорен јазик. Разговорниот јазик варира поради многу различни фактори, а најочигледни разлики забележуваме во зависност од местото каде што сме се родиле и израснале. Кога зборуваме за таквите локални варијанти на јазикот, зборуваме за дијалекти. Дијалектот е првиот јазик што го стекнуваме преку нашите родители и непосредната околина, додека стандардниот јазик го усвојуваме преку литературата и медиумите, а најдоцна на училиште.
Дијалектите се развиваат природно и така му претходат на стандардниот јазик; без дијалекти не може да постои стандарден јазик, бидејќи нема јазичен материјал што би се стандардизирал. Кога зборуваме за развојот на различните јазици, често се среќаваме со терминот народен јазик, кој всушност само се однесува на разговорниот јазик т.е. дијалектите.
За разлика од разговорниот јазик, стандардниот јазик е свесно создаден од страна на водечките научници на еден народ, при што главниот принцип е создавање воедначени правила што ќе ги зближат сите што го зборуваат истиот јазик. Ова не значи дека тој е поважен од другите варијанти што луѓето ги зборуваат како мајчин јазик, туку тие се надополнуваат меѓу себе.
Стандардниот јазик е всушност единствена варијанта во чие одржување општеството може институционално да интервенира преку правописи, речници и граматики, во кои се запишуваат и пропишуваат неговите правила. За разлика од него, никој нема контрола врз разговорниот јазик, бидејќи сите зборувачи го користат слободно во нивното секојдневие, при што тој природно и брзо се менува. Во сите јазици промените прво се јавуваат во разговорниот јазик, па дури потоа „официјално“ стануваат дел од стандардниот јазик.
Сите стандардни и нестандардни варијанти имаат своја функција и се неопходни за развојот на еден јазик, но и за народот кој ги зборува. Покрај тоа, сите имаат свои внатрешни правила, па затоа се подеднакво интересни за лингвистите.
* Во уметничката литература не се користи само стандарден јазик, бидејќи разговорниот јазик е често посликовит и поблизок до вистинскиот живот.
Јазичарница 