Лингвистиката е наука за јазикот, што значи дека го проучува јазикот преку научниот метод. Исто како што биологијата се интересира за живите организми, а астрономијата ги истражува небесните тела, предмет на изучување на лингвистиката е човековиот јазик. 

Јазикот што го зборуваме е природен дел од нашето секојдневие до таа мера што често не сме свесни за неговите својства, сѐ додека не направиме споредба со некој странски јазик што го изучуваме. Така, многу луѓе откриваат дека ги интересира природата на човековиот јазик дури откако ќе почнат да изучуваат повеќе јазици, да ги споредуваат и да размислуваат за нив. Преку тие размислувања за различните јазици (македонски, англиски, шведски, корејски…) испливува на површина тоа што им е заедничко на сите нив; кога во лингвистиката се зборува за јазик, се мисли на системот за комуникација што ги има тие заеднички својства.

Бидејќи јазикот е систем за комуникација во кој постојат внатрешни правила, задача на лингвистите е да ги откријат и опишат сите својства и функции на тој систем. Тоа значи дека голем дел од лингвистиката е посветен на различните структурни единици на јазикот, како што се гласовите, зборовите или речениците, па затоа за секое ниво од структурата на јазикот постои посебна лингвистичка дисциплина.

Сепак, лингвистиката е многу повеќе од само проучување на граматичките правила на јазикот. Лингвистите наоѓаат теми за проучување во сите сфери од животот. Некои од нив се интеракцијата на јазикот со: општеството, поединците, човековиот мозок, идентитетот и културата, комуникацијата, а во поново време и со технологијата.

Колку што се бројни областите што се пресекуваат со лингвистиката, толку има и различни подрачја на кои работат лингвистите. Лингвистите може да работат во библиотека, опкружени со стари ракописи; може да работат на терен и да документираат некој редок и непознат јазик; може да работат пред компјутер, создавајќи програма која ќе ги издвои сите именки што се среќаваат по придавката „син“ во делата на Дикенс; може и да спроведат некаков лингвистички експеримент (за кој сепак најчесто не се потребни епрувети) и уште многу други возбудливи нешта. 

Некогаш се случува лингвистите да проучуваат одреден јазик без да го зборуваат течно. Тоа е така бидејќи ги интересира јазикот како појава, кои се неговите елементи и како функционираат, а не како да нарачаат кафе на одреден јазик.

Со таквата анализа тие можат да извлечат заклучоци за некои универзални тенденции на човековиот јазик. Научниот метод во лингвистиката подразбира познавање на релевантна теорија, поставување хипотези, собирање и обработка на валидни податоци и нивна соодветна интерпретација. Како и секоја друга наука, и лингвистиката располага со алатки и модели за научна работа и често се труди своите сознанија да ги примени и во праксата (со тоа се занимаваат различните гранки на применетата лингвистика).

Може да заклучиме дека науката за јазикот е особено разновидна и изобилува со идеи и пристапи за збогатување на човековото знаење. Лингвистиката е секаде каде што е присутен јазикот во каква било форма, што значи дека за лингвистите секогаш постојат нови прашања на кои треба да се најде одговор.

Анонимно прашање: Дали може повеќе да ми објасните за балканскиот шпрахбунд? Ме фасцинира меѓусебното влијание на балканските јазици, па би сакал да знам повеќе за тоа 🙂

---

Здраво! Фала ви што ни пишавте и се охрабривте да ни го поставите првото прашање на Јазичарница :)) Навистина се работи за фасцинантна тема поврзана со македонскиот јазик и всушност и пред да ни пишете веќе планиравме да пишуваме за ова наскоро, односно откако ќе ги покриеме воведните теми. Сепак, за да не ве оставиме без одговор, еве едно кратко објаснување за сега, а за неколку недели ќе напишеме и поопширен текст.

Балканскиот јазичен сојуз, познат и како Балкански шпрахбунд (Sprachbund е германски термин што се користи и во англискиот јазик), е лингвистички термин што се однесува на неколку јазици што се зборуваат на Балканот кои низ вековите развиле многу слични јазични својства под меѓусебно влијание, а без да имаат близок заеднички јазичен предок. Постојат различни ставови за тоа точно кои јазици и дијалекти се дел од Балканскиот јазичен сојуз, но најчесто се зборува за македонскиот, бугарскиот, албанскиот, ароманскиот (влашкиот), мегленороманскиот, романскиот и грчкиот јазик, како и преодните дијалекти помеѓу македонскиот, српскиот и бугарскиот јазик (торлачки дијалекти).

Да ги погледнеме на пример македонскиот и романскиот јазик: македонскиот е словенски јазик, што значи дека се развил од истиот прасловенски јазик од кој се развиле сите словенски јазици (како полскиот и рускиот, но и старословенскиот јазик, кој е веќе изумрен); романскиот, пак, се развил од народниот латински јазик (кој бил разговорен, за разлика од класичниот латински, кој бил литературен јазик и го изучуваме и денес). Затоа, на пример, тоа што и во македонскиот и во романскиот членувањето се врши на крајот на зборот (волк-от, lup-ul) не може да се објасни како генетска поврзаност, бидејќи такво нешто не постои. Но, тоа не значи дека оваа заедничка особина е случајна, туку дека е резултат на географската блискост, што овозможила допир и меѓусебно влијание меѓу јазиците на Балканскиот јазичен сојуз низ вековите.

Толку за сега, а ако сакате да зборуваме повеќе на оваа тема, пишете ни на jazicharnica@gmail.com!

Човековиот јазик не е единствениот начин на комуникација во светот на животните, но е најразвиен и најсложен. Танцот на пчелите и песната на птиците се фасцинантни системи за комуникација што може да пренесат многу информации, но ниту еден од „јазиците“ на животните не може вистински да се спореди со човековиот јазик. Еве четири причини зошто:

1. Можеме да изразиме дејства што не се случуваат сега и овде

За разлика од животните, кои во комуникацијата спомнуваат само појави што ги засегаат во моментот, човекот е способен со помош на јазикот да се изрази во врска со ситуации во минатото и иднината, но и да сподели хипотетички дејства што можеби никогаш нема ни да се случат. Некои видови мајмуни со крици ги предупредуваат останатите кога им се заканува непосредна опасност, но не можат да си направат муабет за тоа како едвај му избегале на јагуарот минатата недела.

2. Врската помеѓу формата и значењето е произволна*

Поврзаноста меѓу формата на зборот и неговото значење е произволна: значењето на зборот маса, за човек што не знае македонски, не може да се одгатне од самиот звук на зборот или пак од формата на напишаните букви. Од друга страна, насоката и темпото на танцот на пчелите директно посочуваат во кој правец се наоѓа храната и точно колку е оддалечена од кошницата.

3. Јазикот се пренесува само преку учење

Кај многу животни системот за комуникација се пренесува само генетски, па така, на пример, мајката мравка не треба да го учи бебето мравче во која ситуација се лачи одреден феромон и што значи ако го насети. Од друга страна, иако луѓето имаат генетска предиспозиција да развијат јазик, само тоа не е доволно за јазикот автоматски да се пренесе на следната генерација. Бебињата уште од најрана возраст мора да бидат изложени на мајчиниот јазик за да можат да го научат – да го слушаат јазикот, да ги гледаат изразите на лицето и движењата на тој што зборува и да се навикнат на непишаните правила на невербалната комуникација.

4. Со ограничен број гласови до неограничен број реченици

Гласовите што се користат во еден јазик сами по себе немаат значење и се во ограничен број. Сепак, кога ги комбинираме, од нив може да се состават неограничен број зборови и реченици кои имаат сопствено значење. И тоа не е сѐ! Секој од нас, со малку креативност, може да создаде граматички правилна реченица што никогаш претходно не била помислена (Валканиот облак ја фалшира химната на зелените ѕенѕачки мијалници!)

* Врската помеѓу формата и значењето е најчесто произволна. Пример за непроизволна врска помеѓу формата и значењето се ономатопеите: на пример зборот „шушкање“ го доловува звукот на шушкањето.

Обидете се да изброите колкупати денеска бевте во некаква комуникација со некого, во живо или преку интернет. Ги поздравивте цимерите со „добро утро“? Ѝ пишавте на најдобрата другарка на Месинџер? Му се насмевнавте на соседот кога го видовте пред влезот? Речиси е невозможно да се замисли ситуација во која треба да комуницираме без да користиме некакви знаци за ги искажеме своите чувства, мисли, намери и потреби.

За да може да ги разбереме другите луѓе, а и за тие нас да нѐ разберат, знаците се групирани во системи за комуникација со свои внатрешни правила. Комуникацијата е успешна само кога тие правила им се познати на сите оние до кои треба да стигне одредена порака. Така, на пример, без разлика на тоа на кој аеродром во светот се наоѓаме, сликичката со авион чиј преден дел се крева нагоре значи дека се приближуваме кон делот за полетувања.

Најсовршениот систем од знаци за комуникација е човековиот јазик. Неговото проучување претставува огромен предизвик бидејќи тој е неразделив дел од секого од нас. Сите култури и цивилизации во историјата на човештвото имале свој јазик. 

Сепак, иако се работи за феномен со кој живееме секој ден и кој се развивал паралелно со човековиот вид навистина долго време, зачудувачки е колку работи сѐ уште не знаеме за него. Не сме сигурни како и кога настанал јазикот, ниту во колкава мера е општествен, а во колкава мера биолошки производ. Но, некои нешта се сигурни: човекот е единствено суштество што има свој јазик во вистинска смисла на зборот, и обратно: јазик постои секаде на планетава каде што живеат луѓе.

Тесната поврзаност на човекот со јазикот ќе биде мотив на кој постојано ќе се навраќаме, бидејќи претставува клуч за разбирање на огромен дел од тајните на јазикот. Од друга страна, пак, да се проучува човековиот јазик значи да се продре во сите сфери на постоењето на нашиот вид и да се осознае голем дел од тоа што го прави човекот човек.

Фасцинантно е дека сите поседуваме сложен и ефикасен систем за комуникација во кој можеме да се снајдеме толку лесно, што ретко помислуваме на механизмите поради кои тој функционира толку добро. Задача на науката за јазикот е да ги открие и опише тие механизми, и со тоа да го продлабочи човековото знаење; задача на Јазичарница е тие сознанија да ги сподели со сите вас!

Јазичарница, мн. јазичарници ж. Место каде што се зборува за јазици, зборно место за јазичари и вљубеници во јазикот. Пример: Добре дојдовте во нашата јазичарница!

Дали некогаш сте се запрашале зошто постојат толку многу различни јазици на светот? Зошто со пријателите зборуваме поинаку отколку со професорите и шефовите? Дали сте забележале како нашите баби и дедовци некогаш користат зборови што нам ни се чинат смешни и застарени? Ви се случило ли да се замислите како бебињата го учат мајчиниот јазик? Кога може да се каже дека навистина сме научиле еден странски јазик?

Ако си ги имате поставено овие прашања, тогаш се наоѓате на вистинското место! Јазичарница е онлајн платформа преку која сакаме да поттикнеме размислување и дискусија за јазикот воопшто, за македонскиот јазик и за сите останати јазици. Јазикот ни припаѓа на сите и природно е да нѐ интересира како тој функционира. Јазичарница е место каде што ќе пишуваме за јазикот и сета негова разновидност – добре дојдовте!